Verslag AWTI Jaarsymposium 2025: Duurzame doorbraken

Niemand zegt dat het makkelijk wordt om in 2050 klimaatneutraal te zijn, toch geloven de kleine 150 aanwezige energie- en transitie-experts bij het AWTI Jaarsymposium ‘Duurzame doorbraken: zonder energie-innovatie geen transformatie’ er nog in: “De tijd is kort maar we kúnnen dit.”

“Wat enorm inspirerend om aan de vooravond van ons volgende advies nog eens zó inhoudelijk en op het scherp van de snede van gedachten te wisselen”, dat concludeert AWTI-voorzitter Mirjam van Praag aan het einde van het AWTI Jaarcongres 2025  over energie-innovatie in NEMO onder leiding van de energieke dagvoorzitter Irene Rompa.

Betekenisvol moment
Onder de kleine 150 aanwezigen zijn energie-ondernemers, beleidsmakers, wetenschappers en financiers. Geen verrassing dat een meerderheid erin gelooft dat Nederland in 2050 klimaatneutraal zou moeten kunnen zijn en dat innovatie hierin een doorslaggevende rol gaat spelen. Toch is de boodschap, dat er dan wel écht iets moet gaan gebeuren.

Het aanstaande energie-innovatieadvies, waar de AWTI de laatste hand aan legt, “komt dus op een belangrijk en betekenisvol moment”, onderstreept Mirjam van Praag in haar welkomstwoord: er komen verkiezingen aan en dat betekent dat het komende kabinet meteen met het advies aan de slag kan. “Juist daarom willen we vandaag zo graag alvast met energie-deskundigen in gesprek. Zonder doorwerking hebben onze adviezen weinig zin. Daarom doen we een appel op u om ons te helpen dit advies zo scherp en zo urgent mogelijk over het voetlicht te brengen.”

Sneak preview
De deelnemers gaan in gesprek over energie-innovatie aan de hand van een sneak preview door Ellen Moors, raadslid en voorzitter van het projectteam achter het advies, dat nog is gevraagd door toenmalig minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten na een voorstel van Tweede Kamerlid Henri Bontenbal.

Zij vroegen de AWTI met welk beleid voor energie-innovatie we ervoor kunnen zorgen dat Nederland klimaatneutraal is in 2050. “Door als overheid meer aandacht te hebben voor doorbraken”, stelt Moors vast. “En het beleid te innoveren. Dat is nodig omdat de samenhang nu onvoldoende is en vooral doorbraken daar last van hebben.” Ook vindt de AWTI het nodig dat er meer geïnvesteerd wordt in langdurige risicovolle maar kansrijke projecten en dat er al tijdens het proces systematisch wordt geëvalueerd én geleerd.

De eerste reflecties op de hoofdlijnen van het voorgenomen advies komen van Marjolein van Splunder, senior beleidsadviseur, en plaatsvervangend directeur Ruud Cino, beiden van Directie Strategie Energiesysteem van het ministerie van Klimaat en Groene Groei, en het boegbeeld van de Topsector Energie Peter Molengraaf. Van Splunder en Cino geven aan dat hun ministerie erg om het advies zit te springen. “Er staan voorstellen in waar we morgen mee aan de slag kunnen. En er zitten aanbevelingen in die het verdienen verder uit te werken. Bijvoorbeeld: hoe zorg je dat je nu wel echt scherpe keuzes maakt?"

Molengraaf is zeer te spreken over de systeembenadering. “Ik denk dat we 60 tot 80% van onze problemen kunnen oplossen met bestaande technologieën, maar het overige deel bestaat uit hardnekkige kwesties in het systeem waarvoor nieuwe doorbraken nodig zijn. Die komen niet vanzelf, en het is belangrijk dat de overheid het voortouw gaat nemen. Als dat gebeurt, dan kunnen we ver komen.”

Duurzame doorbraken
In de parallelsessie 'Steviger inzetten op doorbraken', die onder leiding stond van dagvoorzitter Irene Rompa, vertelt David Tew over het succes van ARPA-E in de Verenigde Staten. Tew was eerder zelf programmadirecteur binnen ARPA-E.

Kenmerkend voor ARPA-E is dat experts een budget en veel autonomie en flexibiliteit krijgen om nieuwe oplossingen te vinden voor emissiereductie die wereldwijd leidend kunnen worden. “Het is helemaal niet gek als maar 1 op de 10 projecten slaagt.” Het idee is dan natuurlijk wel, dat de opbrengst de kosten van die andere 9 goedmaakt.

Ruud Zandvliet van Invest-NL stelt vast dat er in Nederland en Europa veel financieringsmogelijkheden voor startups zijn. “Ook voor vroege investeringen is best veel publiek geld beschikbaar. Maar de middelen zijn niet altijd even toegankelijk. De overheid kan hier met dezelfde middelen meer bereiken door zich op een ondernemendere manier te organiseren.” Voor R&D-intensieve startups die wat verder zijn – “de ASML’s van morgen” – is het echter wél ontzettend lastig is om financiering op te halen, volgens Zandvliet. “Daar moeten we echt groter durven denken. Anders maken we geen schijn van kans ten opzichte van de VS en China.”

Hoe dat in Europa uit zou kunnen pakken weet Aytac Yilmaz, die met zijn startup Ore Energy een investering van het Duitse SPRIND in de wacht sleepte. SPRIND is een Duits agentschap bedoeld om high risk high gain-projecten te stimuleren. Yilmaz’ bedrijf won een challenge voor langetermijn-opslag van energie met zijn plan voor het door-ontwikkelen van het idee om energie op te slaan met behulp van ijzer en lucht. “Belangrijker nog dan geld is het praktische advies en het relevante netwerk dat zo’n organisatie biedt,” aldus Yilmaz.

Het belang van systeeminnovatie
In de deelsessie 'Duurzaam decentraal: het belang van systeemtransformatie' gaat het over de samenhang van technologische èn niet-technologische innovaties om het systeem te innoveren. AWTI-raadsadviseur Hamilcar Knops, die de sessie modereerde, illustreert dit met een paar praktijkvoorbeelden van bedrijven die hun productieproces van gas om wilden zetten naar elektriciteit. Dat lukte ze alleen maar door óók de contracten en samenwerking met anderen partijen op een nieuwe manier vorm te geven.

Marjolein Bot (Topsector Energie) wijst op het belang van maatschappelijke initiatieven als aanjagers van een benadering die het hele systeem betrekt. “Het verduurzamen van woonwijken is complex. Bedrijven stappen daar niet graag in. Energiecoöperaties kunnen, zonder winstoogmerk, met geduld en volharding doorzetten. Ook de succesvolle vrijwillige energiecoaches, zoals die door veel gemeenten worden ingezet, zijn een innovatie.”

Jasper van den Driest (Greener Power Solutions) ziet positieve ontwikkelingen:  “Groene energie is op termijn gewoon het goedkoopst. Dat móet dus wel tot doorbraken gaan leiden.” Je ziet nu al dat Nederland vooroploopt met privé opgewekte energie. Dat levert lastige uitdagingen op, zoals netcongestie. Maar ook een nieuw verdienmodel en het zal prikkelen tot het ontwikkelen van nieuwe systeemoplossingen.

Else Veldman (Krachtwerk), die twaalf jaar geleden promoveerde op smart grids, heeft gezien dat de technologie voor decentrale oplossingen er is, maar de toepassing ervan maar moeilijk uit de experimenteerfase komt. “Het blijft vaak lang bij pilots; opschaling is lastig door de huidige inrichting van het systeem.” Toch is ook zij is juist nu optimistisch. “Never waste a good crisis: de urgentie om door te pakken is er nu wél. Congestie dwingt partijen daartoe.”

Maak financiering eenvoudig
De keynote werd verzorgd door de internationaal toonaangevende duurzame-energiespecialist Andre Faaij. Hij is blij dat er nu een advies ís en vertelt over de stappen die in zijn ogen nodig zijn om Nederland en Europa duurzaam én energie-onafhankelijk te maken. “Schoon regels op, maak financiering eenvoudig. De economie groeit in ramingen mét vergroening gewoon harder dan in ramingen waarin we doorgaan op de oude weg.”

Hans Vijlbrief (D66), als partijgenoot van de aanvrager van het energie-innovatieadvies, voormalig klimaatminister Rob Jetten, en Rinke Zonneveld (Invest-NL) sluiten de bijeenkomst af. Met reflectie – “de wereldpolitiek is op dit moment de grootste bron van instabiliteit” – én enig optimisme. “De tijd tot 2050 wordt steeds korter. Maar: we kúnnen dit.”

Het AWTI Jaarsymposium 2025 ‘Duurzame doorbraken: zonder energie-innovatie geen transformatie’ vond plaats op 25 september 2025 in NEMO, Amsterdam.