Verslag bijeenkomst Voorbij subsidies en projecten - De beleidsmix die transities versnelt
“Lawaai is goed, in het begin, maar laten we nu muziek gaan maken!”
Door Pjotr van Lenteren
Transitie, transformatie, transmissie: grote veranderprocessen kunnen behoorlijk complex zijn. We hebben er niet eens één woord voor. Maar, zo stellen de organisatoren van Voorbij subsidies en projecten – De beleidsmix die transities versnelt, er zijn wel degelijk patronen waarmee te werken valt.
“Heerlijk”, zucht een van de deelnemers aan de break-outs hoorbaar in de bomvolle Fruinzaal van het Nationaal Archief, waar ook de AWTI is gevestigd. “Hier heb ik normaal geen tijd voor!” Dat is precies de insteek van Voorbij subsidies en projecten – De beleidsmix die transities versnelt: tijd maken voor transities, zodat die daarna sneller verlopen. Analyse, overzicht, heldere keuzes en dan weer doelgericht aan de slag.
De bijna honderd innovatie-ervaringsdeskundigen die op de interactieve bijeenkomst zijn afgekomen, hopen dat de even rijke als praktische transformatie-aanpak van TransMissie en AWTI hen een feest van herkenning én stappen voorwaarts biedt. Want naast vertegenwoordigers van kennisinstituten en het bedrijfsleven zijn er vooral veel beleidsmakers van centrale en decentrale overheden in de zaal, die middenin één van die lastige transities zitten: energie, landbouw, voedsel en gezondheid.
Handreiking
De overheid heeft een hoofdrol bij transities, maar kan die wel veel beter aanpakken, beamen vrijwel alle aanwezigen. Ideeën en partners te óver, maar het ontbreekt aan een gedeeld transitie-beleidsinstrument en een gemeenschappelijke taal. “We hebben een compleet orkest”, stelt Lucas Simons van NewForesight tijdens zijn inleiding. “Maar we spelen om het hardst door elkaar. Lawaai is goed, maar laten we nu ook muziek gaan maken!”
En dat is van cruciaal belang, onderstreept Mirjam van Praag, voorzitter van de AWTI, die verantwoordelijk is voor het advies In dienst van de toekomst-een handreiking voor transformatiegericht beleid. “Nederland staat voor grote uitdagingen. Onze handreiking biedt beleidsmakers een concrete manier om die transformaties niet alleen beter te begrijpen, maar ze ook gericht en gestructureerd te sturen en versnellen.”
Elke transitie is anders
Welke stappen zijn er nodig en welke beleidsmix kan de overheid hiervoor inzetten? Wat moet de overheid vooral níet doen? Welke voordelen heeft deze aanpak voor jouw praktijk? Dat zijn het soort vragen die de handreiking wil helpen beantwoorden, volgens Lucas Simons (NewForesight), Annelieke van der Giessen (AWTI) en Matthijs Janssen (Universiteit Utrecht/Dialogic).
Lucas Simons vertelt hoe NewForesight, het Copernicus Instituut en Nyenrode als eerste aan de slag gingen met een analyse-instrument voor transities, die orde brengt in ogenschijnlijk complexe transities met fasen en rollen. “De complexiteit wordt veroorzaakt door de afstand tussen oorzaak en gevolg. Bovendien kan een oplossing van een probleem voor de bedenker heel logisch zijn, maar voor anderen helemaal niet. Zeker als er meer oplossingen denkbaar zijn en er grote belangen spelen. De onvoorspelbaarheid van transities is daardoor hoog. Elke transitie is anders. Maar er zijn wel patronen en daar kunnen we wat van leren.”
Juist de overheid heeft de belangrijke rol om die patronen te zien, op het juiste moment te versnellen of te vertragen en de juiste mix van beleidsinstrumenten in te zetten. Matthijs Janssen merkt op hoe rond dit onderwerp wetenschappers allemaal met een net iets andere insteek en woordkeus aan de slag gaan. “Wat hebben we gemeenschappelijk? Hoe kunnen we onze ideeën samenbrengen, vereenvoudigen, toegankelijk maken en een startpunt vinden om aan de slag te gaan? Dat is wat we met TransMissie beogen. Oftewel: ga nu eens niet voor de originaliteitsprijs.”
Praktisch perspectief
“De optimale mix bestaat niet”, waarschuwt Annelieke van der Giessen maar vast, als ze vertelt hoe de AWTI de aanpak van TransMissie vervolgens heeft verwerkt in een advies en een handreiking aan regering en parlement om slimmer met transities om te gaan: In dienst van de toekomst – Van optimalisatie naar transformatie. “We beloven geen grote halen, snel thuis. Wél een gemeenschappelijke taal, orde in de kakafonie van innovatieve initiatieven en precies dát waar de overheid voor is: regie.”
Hoe stoppen we met optimaliseren en gaan we werkelijk gaan transformeren? Door een visie te hebben, naast subsidies te verstrekken ook gebruik te maken van prijsprikkels, nieuwe paden te stimuleren terwijl je de oude afbouwt en de innovatieve kracht van de samenleving te benutten.
De handreiking die biedt praktisch perspectief. “Je bepaalt in welke fase je bent, analyseert de knelpunten en brengt vervolgens via het stappenplan je acties in kaart. Zie het maar als onze aanvulling op het beleidskompas, ook wel het handboek soldaat van de beleidsambtenaar.”
Vrijheid-blijheid
Of dit allemaal hout snijdt, mogen de deelnemers vervolgens bepalen, als ze zich storten op de drie praktijkvoorbeelden – energietransitie in de glastuinbouw, eiwittransitie en herstel bijenpopulatie –en de beleidsmix-matrix uitproberen en daar vervolgens vragen over stellen aan de makers.
Biedt het model niet te veel vrijheid-blijheid ? Nee, vinden de makers. “Er is een risico om in die o zo leuke ideeënfase te blijven hangen, maar het model geeft juist aan dat dit op een gegeven moment voor bij is. Op een dag moet je gaan afdwingen: regels stellen, keuzes maken en aan gewenst en ongewenst gedrag kosten verbinden.” Of de overheid en andere partijen nu eindelijk hun rol gaan pakken? “Daarom hebben we dit advies geschreven.”
Verder vragen meerdere mensen naar het technologische en economische karakter van de TransMissie-aanpak en de handreiking, die erg “marktgericht” worden genoemd. Waar is de aandacht voor de menselijke interacties, de sociale kant van innovatie en de gedragskunde gebleven? “Eens, eens, eens”, roepen de makers. “Het komt zeker terug in de handreiking, maar dat had sterker gemogen Daar willen we nog wel eens naar kijken.”
Gemeenschappelijke taal
Allemaal zaken waarmee AWTI mee aan de slag wil, vertelt raadslid Ellen Moors, die aan de wieg van het advies stond, in haar slotobservaties. “Ik hoorde veel waardering voor de gemeenschappelijke taal die we met ons advies willen introduceren. Met die taal moeten we onze hokjes uit en de wereld in, zodat iedereen die taal leert spreken. En we gaan zéker op basis van wat we vandaag gehoord hebben bekijken wat er aan het model nog beter kan.”
Ook aan de slag met de handreiking en beleidsmix-matrix?Download hieronder je eigen exemplaar:
